28 stycznia 2015 roku członkowie Sekretariatu RSzWiN ZNP spotkali się z przedstawicielami Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. W spotkaniu udział wzięli Prezes RSzwiN ZNP kol. Janusz Rak oraz wiceprezesi: kol. Stanisław Różycki i kol. Janusz Szczerba. Ministra Pracy i Polityki Społecznej reprezentował Podsekretarz stanu Minister Radosław Mleczko wraz z dyrektorką Departamentu Prawa Pracy i dwiema współpracownicami. Celem spotkania było przedstawienia stanowiska Rady Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP w istotnych sprawach pracowniczych w publicznych szkołach wyższych (pełny tekst stanowiska dostępny na stronie: www.rszwin.znp.edu.pl).
Członkowie Sekretariatu Rady SzWiN ZNP wyrazili głębokie zaniepokojenie pogorszeniem w ostatnich latach statusu zawodowego pracowników uczelni publicznych oraz próbami ograniczenia w obszarze szkolnictwa wyższego uprawnień konstytucyjnej reprezentacji pracowników tzn. związków zawodowych, a także ignorowaniem lub formalnym omijaniem przepisów Kodeksu pracy przy zatrudnianiu pracowników oraz kształtowaniu w uczelniach systemów i zasad wynagradzania. Za podstawową przyczynę tego stanu uznali niespójność przepisów prawa regulujących te kwestie oraz niedostateczny dialog społeczny, a często jego brak zarówno na szczeblu centralnym w Komisji Trójstronnej oraz w relacjach central związkowych z resortem nauki jak i na szczeblu lokalnym w uczelniach, w relacjach zakładowych organizacji związkowych z władzami publicznych szkół wyższych.
W rozmowach z Ministrem Radosławem Mleczko członkowie Sekretariatu przedstawili trzy główne obszary wymagające rozmów i uregulowania na szczeblu ustawowym.
Pierwszy obszar to jednoznaczne uregulowanie uprawnień organizacji związkowych w uczelniach publicznych przy ustalaniu zasad podziału środków na wynagrodzenia. Istniejące obecnie niejasności i luki prawne wpływają niekorzystnie na proces efektywnej i w pełni akceptowalnej przez społeczność akademicką realizacji ambitnego rządowego programu poprawy wynagrodzeń pracowników państwowych szkół wyższych angażującego w latach 2013-2015 znaczące wydzielone środki publiczne w łącznej wysokości niemal 6 mld. zł. Pragniemy podkreślić, że jest to efekt przyjęcia i wdrożenia przez Panią minister Barbarę Kudrycką propozycji ZNP dotyczącej wzrostu płac przedstawionej podczas spotkania w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego w dniu 31 stycznia 2011 roku.
Kolejny obszar to bardzo ważny problem zarówno ze względów społecznych jak i perspektyw rozwoju kapitału intelektualnego w sferze nauki i szkolnictwa wyższego braku rozwiązań systemowych poprawiających status zawodowy i stabilność zatrudnienia nauczycieli akademickich. Dotychczasowe doświadczenia ze stosowania przepisów ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym wykazały, że w uczelniach publicznych coraz częściej nauczyciele akademiccy zatrudniani są na czas określony. Ten problem dotyczy zwłaszcza młodych pracowników lub pracowników podwyższających swoje kwalifikacje – uzyskujących kolejne stopnie naukowe (doktora lub doktora habilitowanego). Praktyki te naruszają unijną dyrektywę 99/70/WE z dnia 28 czerwca 1999 roku o pracy na czas określony, która zobowiązuje kraje członkowskie do wprowadzenia przepisów zapobiegających nadużywaniu kontraktów terminowych. Ponadto są niespójne z zaleceniami Komisji Europejskiej z dnia 11 marca 2005 roku w sprawie Europejskiej Karty Naukowca oraz Kodeksu postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych w zakresie zapewnienia młodym pracownikom nauki możliwości rozwoju naukowego i stabilnych warunków zatrudnienia oraz uznania kompetencji pracowników naukowych ze stopniem doktora. Podkreślili, że nadużywanie w uczelniach wyższych możliwości zatrudniania na czas określony dotyczy nie tylko młodszych pracowników nauki (asystentów i adiunktów), ale także nauczycieli akademickich na stanowiskach dydaktycznych, gdzie nie ma ograniczeń czasowych związanych z ustawowym limitem okresu zatrudnienia w przypadku nieuzyskania stopnia naukowego (doktoratu, habilitacji).
Trzeci obszar to problem, który pojawił się w ostatnich kilku latach, czyli systematyczne obniżanie w uczelniach wyższych odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.
Art. 157 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym stanowi, że dla pracowników uczelni publicznych tworzy się odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 6,5 % planowanych przez uczelnię rocznych wynagrodzeń osobowych. Inna kwestia, że realnie odpis ten jest niższy, gdyż jako podstawę naliczenia przyjmuje się wynagrodzenia brutto pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracowników. W grudniu 2012 roku, wbrew protestom związków zawodowych, w akcie prawnym niższej rangi jakim jest Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych z podstawy naliczenia wyłączono wynagrodzenia osobowe finansowane ze środków przeznaczonych przez senat uczelni publicznej na zwiększenie wynagrodzeń na podstawie
art. 151 ust. 8 ustawy (ze środków własnych uczelni, m.in. z odpłatnego kształcenia). Z kolei
w 2014 roku nie zostały naliczone odpisy na zfśs ze środków przekazanych z rezerwy budżetu państwa w ramach II etapu poprawy wynagrodzeń pracowników uczelni wyższych. Natomiast
w grudniu ubiegłego roku bez zachowania zasad dialogu społecznego narzucono w ustawie
o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej bardzo niekorzystny zapis w postaci:
Art. 13. W roku 2015 odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, o którym mowa w art. 157 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, z późn. zm.), tworzy się w wysokości nie większej niż 6,5% planowanych przez uczelnię rocznych wynagrodzeń osobowych w 2013 r., przy czym wysokość odpisu przypadająca na jednego zatrudnionego nie może być mniejsza niż wysokość odpisu ustalona na zasadach określonych w ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 592, z późn. zm.).
Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP uważa, że przyniesie to niekorzystne skutki społeczne w wyniku ograniczenia wielkości funduszu i dostępu pracowników uczelni publicznych do świadczeń socjalnych, a w dalszej perspektywie uniemożliwi tworzenie w uczelniach publicznych pracowniczych programów emerytalnych (III filar) wykorzystujących zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (do wysokości 30%), co umożliwia obecnie przepis Art. 157 ust. 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
Po godzinnej rozmowie na temat problemów przedstawionych w powyższych obszarach uzgodniono z Ministrem kolejne spotkanie w celu rozwiązania tych problemów. Sekretariat Rady zaproponował powołanie zespołu roboczego składającego się przedstawicieli Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz przedstawicieli ogólnokrajowych reprezentacji związków zawodowych w pionie szkolnictwa wyższego i nauki.
Minister Radosław Mleczko stwierdził, że problem w obszarze drugim, to jest ograniczenie zatrudnienia na umowach czasowych lub umowach cywilnoprawnych, jest najbliższy do rozwiązania, gdyż Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt zmian w Kodeksie Pracy dotyczący istotnego ograniczenia i nadużywania umów czasowych i cywilnoprawnych. W pierwszej połowie tego roku projekt zmian w Kodeksie Pracy powinien trafić do Sejmu RP. W pozostałych obszarach Minister Pracy i Polityki Społecznej skonsultuje się z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie przedstawionych przez nas problemów i po konsultacjach zaprosi nas na spotkanie w celu rozwiązania problemów zasygnalizowanych przez Radę Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP.
opracował: wiceprezes Rady SzWiN ZNP
Janusz Szczerba